नेपालभाषामा लेख
Article in NEPAL BHASA (Newari Language)
This article is in DEVANAGARI script.
साभार: गोरखापत्र,
ने. सं. ११३२ बछलाथ्व खास्थि
वि. सं. २०६९ बैशाख १५ गते शुक्रबार
संविधान निर्माणय् कालबिलया खँ
–सुरेश मानन्धर
संविधान निर्माणया झ्वलय् थानाच्वंगु स्वंगू प्रमुख एजेण्डा मध्ये आ: राज्य पुनर्संरचना छगुली हे जक पूवंक सलहल याये ल्यं दनि। विवाद जुयाच्वंगु निर्वाचन प्रणाली व शासकीय स्वरुपया बारे दलतय् दथुइ करिब करिब सहमति यायेगु चरण थ्यनेधुंकूगु दु। तर राज्य पुनर्संरचना छगुली धा:सा आ: नकतिनि वहस तिनि सुरू जुल, निर्णय भचा तापा:गु हे खँ जुयाच्वंगु दनि।
राज्य पुनर्संरचनाया सवालय् दलतय्सं निर्णय याये मफया: आ: थुकियात शासकीय स्वरुपलिसे प्याकेजया रुपय् समाधान यायेगु धका: न्हूगु खँ पित ह:गु दु। राज्य पुनर्संरचनाया सवाल, खास याना: संघीय प्रणालीया खँ व शासकीय स्वरुपया सवाल निगू निगू बिस्कं बिस्कं हे मुद्दा ख:। थुपिं निगूयात दलतय्सं छाय् प्याकेजया रुपय् समाधान यायेगु धया ह:गु ख:, थ्व थुइके थाकुगु विषय जुयाच्वंगु दु।
शासकीय स्वरुपया मामिलाय् एमालेया थ:गु हे धापू मदु यद्यपि एमालें हयाच्वंगु ‘निर्वाचित प्रधानमन्त्री प्रणाली’ दथुया लँपु जुइफुगु यक्व हे सम्भावना दु। तर नेपाली कांग्रसं धयाच्वंगु संसदीय प्रणाली व माओमादीं धयाच्वंगु प्रत्यक्ष निर्चाचित राष्ट्रपतिया विवादं एमालेया मध्यमार्गी लँपुयात सुनां नं वास्ता यानाच्वंगु मदु।
थ्वहे दथुइ नेपाली कांग्रेस पाखें छगू प्रस्ताव व:गु दु, यदि माओवादी राज्य पुनर्संरचनाया सवालय् लचक जुल धा:सा कांग्रेस नं शासकीय स्वरुपया सवालय् लचक जुया बी फइ। कांग्रेसया थ्व प्रस्तावपाखें छगू शंका ब्वलंका बिउगु दु – आ: गनं राज्य पुनर्संरचना व शासकीय स्वरुप सम्बन्धी नीतिया दथुइ छुं कथंया सम्झौता जकं जुइत्यंगु मखुला? राज्य पुनर्संरचनाया सवालय् माओवादी लचक जुइगु धा:गु छु ख:? थ्व गनं पहिचानया आधारय् प्रदेश दयेकेमा: धइगु लाइनयात माओवादीं त्व:तेगु व उकिया पलेसा संसदं प्रधानमन्त्री ल्ययेगु धइगु लाइनयात कांग्रेसं त्व:ते धा:गु जकं मखुला? थ्व निगु मुद्दाय् निगू पार्टी थवंथवय् सम्झौता यायेमा:गु जूगुलिं जकं आ: राज्य पुन-संरचना व शासकीय स्वरुप बारे प्याकेजय् सहमति यायेगु धका: प्रस्ताव ह:गु ख: ला?
तर छता खँ थन छु थुइकेमा: धायेबलय् संघीय प्रणाली व शासकीय स्वरुपयात कया: थौंकन्हय् दलतय्सं गुगु कालबिल यायेत्यंगु ख: उकिया दथुइ छुं स्वापू धा:सा मदु। संघीय प्रणाली धइगु सदियौंनिसें उत्पीडनय् लानाच्वपिं जनतायात अधिकार प्रत्यायोजन यायेगु प्रक्रियालिसे स्वापू दुगु विषय ख:। देय्या आदिवासी जनजाति, मधेसी व दलित समुदाय थ्व देशय् सदियौंनिसें निगूगु दर्जाया नागरिक कथं म्वाये मालाच्वंगु दु। राज्यसत्ता तक थ:गु पहुँच दयेकेगु लागिं उमिसं संघीय प्रणालीया माग या:गु ख:सा राजनीतिक दलतय्सं नं वहे प्रयोजनया लागि संघीय प्रणालीयात स्वीकार या:गु ख:। अधिकार बीमा:गु प्रमुख निकायत जातीय इकाई जूगुलिं जातीय\भाषिक\क्षेत्रीय पहिचानया आधारय् संघीय प्रदेशत दयेकेगु खँ न्हय:ने व:गु ख:।
उखे शासकीय प्रणाली न्ह्यागु हे जूसां उकिं जनताया अधिकार सुनिश्चित यायेगु सन्दर्भय् खास छुं हे भूमिका म्हिते मफइगु खँ निश्चित दु। देशय् न्हापा राजतन्त्र दुगु ख:। आ: राजतन्त्र मदयेसातकी उकिया थाय् राष्ट्रपतिं काइगु स्वाभाविक जुल। आ: देय्या कार्यकारी अधिकार राष्ट्रपतियात बीगु लाकि संसदं ल्यइम्ह प्रधानमन्त्रीयात बीगु धइगु खँ चाहिं देय्या उत्पीडित समुदाययात गय् याना: अधिकार बीगु धइगु सवाललिसे स्वा:गु विषय धा:सा मखु। राष्ट्रपति प्रत्यक्ष निर्वाचित जु वा संसदं ल्य, प्रधानमन्त्री संसदं ल्य वा प्रत्यक्ष निर्वाचित या, न्ह्यागु हे या:सां उत्पीडित जनतायात बीगु अधिकारलिसे थ्व स्वानाच्वंगु खँ मखु। थथे निगू थवंथवय् छुं स्वापू हे मदुगु विषययात सहमतिया नामय् राजनीतिक दलतय्सं कालबिलया विषय दयेके जिउ ला?
राज्य पुनर्संरचनाया बारे नेपाली कांग्रेसयात दकलय् मय:गु गुगु पक्ष ख: व माओवादीया लागिं दकलय् प्रमुख पक्ष ख:। अथे हे शासकीय स्वरुपया बारे माओवादीयात दकलय् मय:गु गुगु पक्ष ख: व कांग्रेसया लागिं दकलय् प्रमुख पक्ष जुयाच्वंगु दु। थज्यागु खँयात दलतय्सं छग: हे टोकरीइ तया कालबिल यायेगु पाय्छि जुइ मखु। शासकीय स्वरुपय् सम्झौता यायेमा:सा उकियात मेगु हे प्रक्रियां यायेमा:। उकथं हे राज्य पुनर्संरचनाय् सहमति यायेमा:सा उकियात मेगु हे प्रक्रियां यायेमा:। देय्या लागि निगुलिं सवालया थ:थ:गु हे महत्व दु। अय जुया: छगूयात बलि बिया: मेगुयात टिके यायेगु ज्या राजनीतिक पार्टीतय्सं याये मजिउ।
अथे हे मेगु छता खँ, शासकीय स्वरुप आमजनता वा जनताया गुगुं निश्चित समूहलिसे प्रत्यक्ष सरोकार दुगु विषय मखु। तर राज्य पुनर्संरचनाया खँ देया तमाम आदिवासी जनजाति, दलित मधेसी, मस्मां आदि जातीय समुदायलिसे प्रत्यक्ष सरोकार दुगु विषय ख:। आ: जुइगु राज्य पुनरसंरचनापाखें थ:पिंत अधिकार प्राप्त जुइ धइगु आशा उमिसं यानाच्वंगु दु। यदि दलतय्सं उकी हे समझौता याना: राज्य पुनर्संरचनाय् गडबडी यात धा:सा थ्व समुदायतय्सं त:धंगु आन्दोलन याइगु सम्भावना दु। तर शासकीय स्वरुप धा:सा न्ह्यागु हे व:सां स्वयम राजनीतिक दलतय्सं बाहेक मेपिंसं उकी सरोकार क्यनीगु गुन्जाइस मदु। उकिं सहमति यायेबलय् नं दलतय्सं छु विषयया गुलि संवेदना दु धइगु खँ: दुनुगलंनिसें मनन् यायेमा:गु अतिकं आवश्यक दु।