नेवारी भाषामा ‘गुरू + भाजु’ बाट गुभाजु शब्द बनेको हो। भाजु अादरार्थी शब्द हो जसको अर्थ महोदय हुन्छ। यसर्थ नेवारी समुदायमा ‘गुभाजु’लाई विद्या र बुद्धिमा पारंगत भएका पण्डित वर्गको पहिचानका रूपमा लिइन्छ।
उहिल्यै परापुर्वकालमा काठमाडौं उपत्यकाको पाटन नगरीमा तन्त्रमन्त्रविद्यामा ठूलो सिद्धी प्राप्त गरेका एकजना गुभाजु थिए। एक पटक यस नगरीमा भारतबाट एकजना जादुगर आई आफ्नो एक जना चेला साथै लिई चटक देखाउन थालेछन्। ती जादुगरले अनेक चटक देखाई झुक्याउँदै त्यसलाई तन्त्रमन्त्रको नाम दिई यस नगरीका मानिसहरूका मनमा त्रास पारी धन बटुल्दो रहेछ।
एक दिन जादुगरले नगरको व्यस्त स्थानमा धेरै मानिसहरू जम्मा भएको बेला आफ्नो चटक देखाउन थाल्यो। उसले आफ्नो चेलालाई भुईंमा उत्तानो पारेर सुत्न लगायो र चेलाको टाउको र खुट्टा मात्र देखिने गरी छाती र पेटलाई ठूलो टोकरीले छोप्यो र टोकरी भित्र रहेको उसको चेलाको छाती र पेट नदेखिने गरी टोकरी माथि कालो कपडाले छोप्यो।
त्यसपछि भन्न थाल्यो- ‘हेर्नुहोस् नगरवासीहरू, यो मेरो गाउँको गरीब मान्छे हो। यसको कमाई राम्रो छैन। यसले धेरै दिनदेखि पेटभरी खान पाएको छैन। महिनामा १५ दिन जस्तो त यसले एक छाक पनि खान पाउँदैन।’
फेरि भन्न थाल्यो -‘हेर्नुस् नगरवासी हो, सुन्नुस्, यसको मुट र कलेजो धेरै निर्बल भएकोले यो गरीब अब केही दिनमात्र बाँच्छ। यसलाई बचाउन तन्त्र मन्त्र गरेर यसको मुट र कलेजो यसको शरीर बाहिर झिक्नु पर्छ र मुटु कलेजोलाई कालदेवताको मन्दिरमा लगेर तन्त्र मन्त्र फुक्नु पर्छ। अनि यो गरीबलाई यसको घरमा लगेर कसैले नदेख्ने गरेर यसरी नै टोकरीले छोपेर यसको शरीरभित्र यसको मुटु र कलेजो राखिदिनु पर्छ। नत्र यो अकालमा मर्छ।’
उसले भन्दै गयो- ‘तर म यसलाई बचाउँछु। अकालमा मर्न दिन्न।’
त्यसपछि उसले टोकरी भित्र हात हाल्यो र केहि मन्त्र बोले जस्तो गर्यो अनि हात बाहिर निकाल्यो। उसको हातमा मुट र कलेजो थियो। यसै बेला उसको चेलाले पनि चिच्याउँदै दुबै हातले टोकरी फालेर जुरुक्क उठेर नाटक गर्न थाल्यो।
चेलाले आफ्नो छाती र पेट छाम्दै भन्न थाल्यो- ‘हे महान् जादुगर, तिमीले तन्त्र मन्त्र गरेर आजको सूर्यास्त अघि नै मेरो शरीर भित्र मुटु र कलेजो राखेर मलाई बचाउ। नत्र म अकालमा मरेको पाप तिमीलाई लाग्छ।’
त्यसपछि जादुगरले नजिकै एउटा केराको पातमा मुटु र कलेजो राख्दै आफ्नो चटकको बखान गर्दै थियो कि मसँग टक्कर लिने क्षमता कसैसँग छैन, म जे भन्छु त्यही हुन्छ । यस्तो अहंकारयुक्त र एकोहोरो वचन उसले भनिरहेको थियो । त्यसै समयमा पाटनका गुभाजुलाई आफ्नो स्थानमा बसेर नै यो चटक थाहा भयो ।
गुभाजुकी श्रीमतीले गुभाजु बाख्रा चराउन जंगल गएका छन् उहीँ गएर भेट्न भनिन् । चटकेले वनमा गएर खोज्यो । नजिकै पुगेपछि बडो भयंकर आश्चर्य के देख्यो भने एउटा मान्छेले ठूलो पीपलको रुखलाई आफ्नो बायाँ खुट्टाले टुप्पोदेखि फेदसम्म नै झुकाएर बाख्रालाई ५० फिट माथिको रुखको पात सजिलैसँग खुवाइरहेको थियो । यस्तो आश्चर्य देख्दा त चटकेकोे सातो नै गयो । आफुले बारम्बार गर्ने अहंकार माथि लाज मान्दै र माफी माग्दै गुभाजुलाई बिन्ती गर्यो । गुभाजुले पनि दया गरी अब कहिल्यै पनि काठमाडौं आएर यस्तो काम गर्दिन भन्ने कबुल गराई मुटु कलेजो दिई पठाए । यसरी उसको चेलो बाँच्यो र त्यो चटके भारततिर लाग्यो।
यसै सन्दर्भमा:-
राजबंशावलीको एउटा अंश जस्ताको तस्तै:-फेरि यी राजाले दर्वारको ठूलो देवालय बनाई मूर्ति बनाउन लाग्दा श्रीकृष्णबाट राजालाई तैंले अरू मूर्ति बनाउन पर्दैन, मेरो मूर्ति फलाना जग्गामा छ भन्या स्वप्ना हुंदा खोजी हेर्दा बांया पाउको बुढी औंला फुटीगयाको देखी राजाका मनमा मूर्ति खंडित भयाकोले बडो फिक्री गरिरहंदा फेरि राजालाई स्वप्ना भयो–हे राजन् मूर्ति खंडित भएको होइन । मलाई व्याधाले बाण प्रहार ग–याको चिह्न हो । फिक्री नगर–भन्ने श्रीकृष्ण भगवान्को आज्ञा हुंदा राजा खुशी भै देवालय सिद्ध गरी गुरु विश्वनाथ उपाध्याय पुरोहित गरी धेरै द्रव्य लगाई कोट्ट्याहुति होम गरी नेपाल सम्वत् ७५७ साल फाल्गुण शुक्लका दिन प्रतिष्ठा गराया (अहिले नेपाल सम्वत् ११३६–११३७ हो) । यो कोट्ट्याहुति होम गर्दा कान्तिपुरका राजा प्रताप मल्ल र लम्वकर्ण भट्ट दुवै मिली यज्ञमा विघ्न गर्ने नियतले ठूलो काल सर्पका रूप गरी यज्ञमण्डपमा प्रवेश गर्दा विश्वनाथ उपाध्यायले चाल पाई दुवैकन पक्री गोला पारी आफना आसनमनि राखी चल्न नसक्ने स्तम्भनास्त्र प्रयोग गरी पूर्णाहुतिका दिनसम्म पनि कसैले लिन आएन भने सर्पाहुति गरूंला भन्या विचार गरी राखे । फेरी १०/१५ दिनपछि यो अनर्थ हुन लागेको कान्तिपुरका जनमन गुभाजुले थाहा पाई काठमाडौं भुटेश्वर गै धेरै दिन कष्ट गरी त्यहाँका देवता १ मोमहेन्द्र देवता १–२ देवता उठाई पठाया । यी दुवै देवताहरू आई वालकरूप ली भोटोमात्र लाई यज्ञमण्डपका द्वारसंधी बसी नबोली भोटामात्र थापी बस्दा स्याबजी आदि सबै समय तयार गरी यिनीहरूलाई दिंदा भोटामा थाप्दै १२–१३ मुठी चिउरा खाइदिया । सो देखी विश्वनाथ उपाध्यायले तिमीहरूको इच्छा के छ भनी सुध्याउँदा मुखले केही नबोली हस्तसंकेतबाट घुँडामनि गोला पारीराखेका दुवै सर्प देऊ भनी भोटा थापिरहंदा सत्य कबुलाई धेरै विनती गराई दुवै सर्प भोटामा राखिदिया । सर्प लगी वागमती र मरुमा बसिरहने जामन गुभाजुलाई सौपिदिया । त्यसपछि जामन गुभाजुले मन्त्र प्रयोग गरी यिनीहरूकन जस्ताकोतस्तो गरी राजा र भट्ट खडा गरी बहुतै खै गरे । त्यस दिनदेखि राजा प्रताप मल्ल लम्वकर्ण भट्ट दुबैले जामन गुभाजुका मतबेगर केही कर्म गरेनन् ।